ZWIĄZEK LITERATÓW POLSKICH ODDZIAŁ SZCZECIN [1950-2017]
Związek Literatów Polskich Oddział w Szczecinie powstał 15.11.1950 r., a 8.04.1951 r. powołano Koło Młodych. Życie literackie w powojennym Szczecinie tworzyło się w trudnej i specyficznej rzeczywistości, bez pewności, czy zrujnowane miasto na Ziemiach Zachodnich pozostanie po stronie polskiej. Istotną rolę w tworzeniu się życia kulturalnego w nowym miejscu odegrał wojewoda Leonard Borkowicz.
W Szczecinie zaczęli osiedlać się pisarze i poeci. W 1946 r.: Tymoteusz Karpowicz, Walerian Lachnitt, Stanisław Telega, Stanisław Szydłowski. W 1947 r. Witold Wirpsza, Wiktor Woroszylski, Franciszek Gil, Jan Papuga, a w 1948 r. Edmund Osmańczyk, Jerzy Andrzejewski, Konstanty Ildefons Gałczyński. W tym czasie życie literackie skupiało się wokół takich ośrodków jak tygodnik „Szczecin”, wydawnictwo „Polskie Pismo i Książki” oraz Klub Literacko – Artystyczny przy al. Wojska Polskiego 42 (przemianowany 24 VI 1948 r. na Klub „13 Muz”). W okresie trzech pierwszych powojennych lat „powstało dość prężne środowisko literackie”.
W 1949 r. (20 – 21 stycznia) w Szczecinie odbył się IV Walny Zjazd ZLP. Dla literatury miało to negatywne skutki, zapoczątkowano bowiem okres tzw. walki o realizm socjalistyczny, ale dla miasta było to zapewne „ważne wydarzenie”. Zjazd ten podjął uchwałę o powołaniu w Szczecinie oddziału ZLP, który był drugim – po wrocławskim – oddziałem lokalnym ZLP powstałym po wojnie.
Pierwszym prezesem został Jerzy Andrzejewski, w skład oddziału wchodziło trzynaście osób1. Kołu Młodych przewodził Zygmunt Beer.
Ze Szczecina w okresie od 1949 do 1956 roku wyjechało wielu pisarzy: J. Rojewski, K..I. Gałczyński, T. Karpowicz, M. Kurecka, W. Lachnitt, S. Ostrowski, S. Szydłowski, W. Woroszylski2. Na taki stan rzeczy złożyło się wiele czynników, nie tylko zewnętrznych. Parafrazując wypowiedź Franciszka Gila, należy stwierdzić, że była to swoista dekonstrukcja środowiska literackiego. Dekonstrukcja, gdyż w tym okresie dziesięciolecia formowały się różne środowiska naukowe, literackie na Ziemiach Zachodnich, czy w innych regionach. Szczecin zapowiadał się jako wielki ośrodek naukowy i literacki. Jednak w tym czasie, porównując takie ośrodki jak gdański i wrocławski, nigdzie nie występował tak wysoki odpływ ludzi pióra jak ze Szczecina.
W rzeczywistości dopiero (…) od 1956 roku powstaje (w Szczecinie) środowisko literackie z prawdziwego zdarzenia (…) i literatura – jak pisał profesor Erazm Kuźma3. W tym też czasie grupa poetycka „Metafora” w 6 numerze „Ziemi i Morza” zamieszcza swój manifest. Był on (…) wyrazem odwrotu od poezji publicystycznej, agitacyjnej, zwrotem ku subiektywizmowi, obroną prawa do głoszenia własnej wizji świata”4.
Twórczością pisarzy targał (…) wewnętrzny spór, jaki kiedyś toczył ze sobą Stefan Żeromski (twórca Związku Zawodowego Literatów Polskich 1920 r.) w „Nokturnie”. Gdy z jednej strony kusi, by „zawrzeć w ramionach ukochane piękno i zostać z nim tylko w mroku nocy”, z drugiej zaś straszy wyrzut: „Nikczemna jest siła wzruszenia, którą piękno dalekie pochłania”. Dylemat wyboru między „sztuką czystą” a sztuką zaangażowaną politycznie i społecznie.
Lata działalności Oddziału do 1989 roku przypadają na burzliwy i trudny okres społeczno-polityczny. Nie brakowało w nim działań o charakterze literackim, chociaż ich podłoże miało też zapewne wymiar ideologiczny.
Patrząc od 1958 r. na kroniki Związku – jak świeci plejada ówczesnych znakomitości polskiej literatury, warto wskazać pisarzy, którzy gościli w Szczecinie, najczęściej w maju, kiedy odbywały się coroczne Dni Kultury, Oświaty, Książki i Prasy… Wśród wpisów widnieją autografy: Jarosława Iwaszkiewicza, Melchiora Wańkowicza, Pawła Jasienicy, Magdaleny Samozwaniec, Zofii Kossak-Szatkowskiej, Jerzego Waldorffa, Stefana Kisielewskiego, Mariana Brandysa, Bogdana Ostromęckiego, Czesława Janczarskiego, Tymoteusza Karpowicza i innych. W latach późniejszych pojawiają się podpisy Jerzego Harasymowicza, Edwarda Balcerzana, Leszka Proroka, Henryka Berezy, Leonarda Buczkowskiego, Nikosa Chadzinikolau, Joanny Kulmowej…
Fotografie prasowe z tamtych Dni Książki pokazują pisarzy szczecińskich, a wśród nich: Ninę Rydzewską, Eliasza Rajzmana, Marię Boniecką, Ryszarda Liskowackiego, Czesława Czerniawskiego, Tadeusza Zwilniana Grabowskiego, Ryszarda Grabowskiego, Jana Papugę, Józefa Bursewicza, Czesława Schabowskiego, Katarzynę Suchodolską, Stanisława Telegę, Zbigniewa Brzozowskiego, Ireneusza G. Kamińskiego.
W kolejnych latach pojawiają się nowe twarze i nazwiska – Janusz Krzymiński,
Ireneusz K. Szmidt, Helena Raszka, Andrzej Dzierżanowski, Adolf Momot, Jerzy J. Pachlowski, Eugeniusz Daszkowski, Wacław Falkowski, Ryszard Dżaman, Stanisław Wit Wiliński, Henryk Banasiewicz …
W dramatycznym dla kraju roku 1981 następuje zawieszenie Związku, w 1983 rozwiązanie i ponowne jego założenie. ZLP trwa pod zarządem kolejnych prezesów: I.G. Kamińskiego, E. Daszkowskiego, I.K. Szmidta i W. Andrzejewskiego – do roku 1989, kiedy to część pisarzy z oddziału odchodzi i zakłada Stowarzyszenie Pisarzy Polskich.
Twórczość literacka (sensu stricte), niezależnie od biegu wydarzeń i uwarunkowań, z różnym skutkiem toczy się własnym torem. Związek, chociaż nie w tak eksponowanych i nie tak prestiżowych działaniach, umożliwia jednak kolejne debiuty młodym wstępującym do ZLP.
Po okresie transformacji ustrojowej Oddział zaczął nabierać stopniowo swoistej (sinusoidalnej) dynamiki, oddalając się też stopniowo od politycznej rzeczywistości. Jednak nie zawsze chęć działania szła w parze ze związkowymi możliwościami, które także były i są związane z dotacjami na szeroko rozumianą kulturę.
Dopiero w ostatnim okresie w żagle szczecińskiego ZLP powiał dobry wiatr, któremu zaczyna sprzyjać także coraz lepszy mecenat władz lokalnych i samorządowych.
Aktualnie Oddział ZLP zrzesza prozaików, poetów, dramaturgów, eseistów, scenarzystów i tłumaczy, w sumie szesnastu członków. W Kole Kandydatów znajduje się również szesnaście osób, w większości to poeci i prozaicy. Szczególną grupę w oddziale zawsze stanowili i stanowią szczecińscy maryniści. Związek prowadzi stałe spotkania literackie z twórcami szczecińskimi i nie tylko – w Szczecinie: w Książnicy Pomorskiej, w Pałacu Młodzieży, w Inkubatorze Kultury, w Klubie 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej, w Szczecińskiej Agencji Artystycznej, w CKE Starej Rzeźni i w Zamku Książąt Pomorskich. W regionie: w Książnicy Koszalińskiej, w Książnicy Stargardzkiej, w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Choszcznie, w MBP w Policach, w MBP w Gryficach, w Kamieniu Pomorskim, w Ustroniu Morskim oraz w Radowie Małym. A w kraju: w Bolesławcu, w Kruszynie i okolicach; w Legnicy; w Opolu; w Krakowie i w Warszawie.
W ramach współpracy z Biblioteką Klubu Garnizonowego w Szczecinie, przy udziale Związku zrealizowano III Ogólnopolskie Biennale im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego z udziałem Kiry Gałczyńskiej (2005).
Współpraca z Zamkiem Książąt Pomorskich owocowała spotkaniami literackimi pod nazwą Zachodniopomorski pejzaż poetycki (2012).
Wieloletnia współpraca z Pałacem Młodzieży – PCE, to dziesiątki spotkań literackich w ramach Grupy Literackiej przy Klubie Nauczyciela (2000-2007), a
od 2010 roku nowy cykl spotkań z pisarzami nie tylko szczecińskimi „W PAŁACU literacko” (45 wieczorów).
W latach 2011-2016 nakładem ZLP Oddział w Szczecinie wydano 44 książki w serii:akcent. Oprócz tego wydawano w projektach z dotacji Miasta Szczecin inne pozycje książkowe. Wspólnie z Regionalnym Stowarzyszeniem Literacko-Artystycznym w Policach, w 2014 roku, wydano antologię zaduszkową pt. W blasku świec.
Oddział popularyzuje literaturę marynistyczną, ze szczególnym uwzględnieniem społeczności lokalnej uczestniczącej w spotkaniach marynistycznych w „Klubie pod Masztami” w Akademii Morskiej. W 2015 roku wydano Antologię marynistyczną …z Ziemi i z Morza. 18 września 2015 r. odbyło się spotkanie poświęcone twórczości Hermana Melville´a na STS Fryderyk Chopin oraz w Kubryku Literackim Starej Rzeźni.
ZLP Oddział Szczecin patronuje licznym przedsięwzięciom o charakterze kulturalno-oświatowym, w tym konkursom literackim i recytatorskim, np.: „Szczeciński Parnas” (regionalny konkurs recytatorski dla szkół).
W latach 2010 – 2015 zrealizowano V edycji Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego „O wers Pawlikowskiej–Jasnorzewskiej” adresowanego do młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej, w regionie i kraju. Wydano cztery arkusze poetyckie z twórczością laureatów oraz antologię zbiorową podsumowującą wszystkie pięć edycji.
W ramach współpracy z GOKiS w Kruszynie koło Bolesławca ZLP współorganizuje Ogólnopolski Konkurs Literacki na list napisany odręcznie, kultywujący tradycje epistolograficzne (5 edycji).
Współpracuje ze studenckimi grupami literacko-artystycznymi: Iuvenis Ars i Horyzont przy Uniwersytecie Szczecińskim. Aktywnie też współdziała z Wojskową Grupą Literacką „In Aeternum” działającą w Klubie 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. Podejmuje działania na rzecz edukacji w zakresie znajomości polskiej literatury współczesnej w ramach „Laboratorium Poezji”, odbywają się wykłady, warsztaty i dyskusje.
Patronuje i współorganizuje (2010-2016) Korytowską Noc Poetów (6 edycji), która jest promocją szeroko pojętej twórczości artystycznej, zwłaszcza młodych twórców z małych ośrodków miejskich, a szczególnie ze wsi.
Współpracuje aktywnie z mediami na rzecz promocji twórczości pisarzy oraz wydarzeń literacko-artystyczno-edukacyjnych realizowanych przez ZLP (TVP Szczecin; Radio Szczecin; czasopisma: „Kurier Szczeciński”, „Głos Szczeciński”, „Gazeta Wyborcza”, „Pegaz Policki” w: „Wieści Polickie”, „Pegaz Lubuski”, Szczeciński Magazyn „Prestiż”, Miesięcznik Pedagogiczny DIALOGI, Zachodniopomorski Dwumiesięcznik Oświatowy REFLEKSJE, „Magazyn Interakcje i Przenikania”; portale internetowe: SzczecinCzyta.pl; Pisarze.pl i inne).
Systematycznym wsparciem nie tylko literackim otacza także prozaików i poetów starszej generacji; organizuje spotkania z pisarzami i ich jubileusze.
Oddział ZLP w Szczecinie przyznaje okolicznościową Nagrodę im. Niny Rydzewskiej, dla poetów i prozaików: RÓŻĘ POETÓW; dla marynistów: ŻAGIEL MARYNISTÓW oraz MEDAL GLORIA CULTURA.
W latach 2010-2015 pozyskano fundusze od różnych Mecenasów i dotychczas zrealizowano 16 projektów literacko-artystyczno-edukacyjnych. Aktywnie Oddział współpracuje z urzędami: Wydziałem Kultury; Biurem Organizacji Pozarządowych; Wydziałem Oświaty – Urzędu Miasta Szczecin i z Wydziałem Kultury Urzędu Marszałkowskiego.
Szczeciński Oddział ZLP włączył się do programu realizowanego przez Wydział Kultury Urzędu Miasta Szczecin skierowanego do najmłodszych mieszkańców Gminy Miasta Szczecin. Zrealizowano wraz z Klubem 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej projekt pt. „Spotkanie z kulturą, sportem i historią”.
ZLP reprezentuje szczecińską społeczność pisarską w kraju i za granicą.
W 2016 Związek rozpoczął realizację projektu pod nazwą „Zachodniopomorska Wiosna Poezji” i „Szczecińska Wiosna Poezji” , w ramach której odbył się Konkurs Poetycki im. Józefa Bursewicza o laur Złotej Metafory i Szczecińskiej Metafory.
Wiosna Poezji ma stanowić dodatkowy impuls dla promocji poezji poprzez organizację wydarzeń poetyckich (poszukiwanie nowych środków wyrazu), które tym samym wpisują się w Światowy Dzień Poezji ustanowiony przez UNESCO w 1999 roku.
Ideą Wiosny Poezji jest promocja czytania, pisania, publikowania, nauczania poezji, jak również popularyzacja twórczości poetyckiej ze szczególnym uwzględnieniem autorów regionalnych, zarówno tych znanych, jak i mniej znanych.
W dniu 21 marca 2017 r., w Choszczeńskim Domu Kultury odbyła się inauguracja II Zachodniopomorskiej Wiosny Poezji, natomiast 5 kwietnia br., rozpoczęcie II Szczecińskiej Wiosny Poezji w Klubie 12. Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej.
Związek kontynuuje dotychczasowe działania promocyjne i wydawnicze w ramach serii: akcent i wznowienia. Realizowane działania nastawione są na oddziaływania kulturalno – literackie na poziomie miejskim, regionalnym i ogólnopolskim oraz przygranicznym.
Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego w dniu 7.10.2015 r. (uchwałą nr 1527 ) nadał szczecińskiemu oddziałowi ZLP – Złotą Odznakę Honorową Gryfa Zachodniopomorskiego za zasługi na rzecz rozwoju kultury województwa zachodniopomorskiego.